Schrijfcoachtips: Aanhalingstekens

Voer jij als verhalenschrijver je karakters sprekend op? Dan is het wel fijn als je lezer weet wanneer er een gesprek tussen twee personen gaande is. Zelfs een monoloog (als je hoofdpersoon een lezing geeft bijvoorbeeld) wordt beter leesbaar met de juiste leestekens. Quotes (citaten) open en sluit je met aanhalingstekens. Er zijn verschillende regels voor, welke ik hier graag uitleg. (foto: Berry de Nijs/Writing Berries)

Dubbel of enkel

Er zijn twee soorten aanhalingstekens, de dubbele (“xxx”) en de enkele (‘xxx’) variant. Afhankelijk van tijdperk en nationaliteit kunnen ze er anders uitzien. Zo was het vroeger heel gewoon om te openen met lage aanhalingstekens en te eindigen met hoge: ,,xxx” of ,xxx’. Omdat deze lage aanhalingstekens vaak voor komma’s worden aangezien, zijn de meeste openingstekens ook hoog gezet. Per lettertype kunnen de aanhalingstekens er ook nog anders uitzien, maar in principe gaat het allemaal om hetzelfde leesteken. Bij citaten maakt het daarom niet uit of je voor dubbele of enkele aanhalingstekens kiest. Let wel dat je dan door het hele verhaal heen consequent dezelfde aanhalingstekens gebruikt.

Citaat in een citaat

De reden dat er verschillende soorten aanhalingstekens zijn, heeft te maken met dat je soms een citaat wil aanhalen, binnen een citaat. Om dan in een dialoog onderscheid te maken tussen wat de spreker zegt en wat de spreker aanhaalt, gebruik je andere aanhalingstekens. Dit klinkt ingewikkelder dan het is:
“Mijn moeder zei ‘Als je lief bent, krijg je taart’, dus ik gedraag me netjes.”
‘Ze zei “meneer” tegen mij…’

Aanhalingstekens en leestekens

Bij een dialoog wordt de spreker weleens onderbroken door een zogeheten regieaanwijzing. Misschien doet hij wel een handeling tussen de zinnen door. Ook is het fijn vanwege de dynamiek van de dialoog een karakter eerst te laten reageren en dat je dan halverwege laat weten wie er reageert. Om dan de tekst in goede banen te leiden, gebruik je komma’s. Vroeger was het zo dat er een komma voor de aanhalingstekens sluiten werd geplaatst, een aantal jaren geleden is dit veranderd. De komma komt in veel gevallen buiten de sluitende aanhalingstekens. Behalve wanneer de komma nog bij de geciteerde zin hoort, dan valt deze er binnen. Ook dit klinkt allemaal vele malen ingewikkelder dan het eigenlijk is:

‘Ik wist niet’, zei Joep al rommelend in de kast, ‘dat mijn boek hier moet liggen.’
Het citaat luidt: ‘Ik wist niet dat mijn boek hier moet liggen.’ Vandaar dat de komma voor de tussenzin buiten de sluitende aanhalingstekens valt.

‘Hallo,’ riep Kim door de gang, terwijl ze haar paraplu sloot, ‘ik ben thuis!’
In dit geval zeg je ‘Hallo, ik ben thuis!’ De komma valt dan binnen de sluitende aanhalingstekens.

Een afsluitend leesteken, zoals een vraagteken, uitroepteken, punt en het beletselteken vallen weer wel binnen de sluitende aanhalingstekens, omdat dit vaak bij het citaat hoort.

Vind je dit alles lastig? Dan is er nog een andere oplossing:
Kim riep, terwijl ze haar paraplu dicht deed: ‘Hallo, ik ben thuis!’
Al rommelend in de kast, zei Joep: ‘Ik wist niet dat mijn boek hier moet liggen.’

Of: ‘Hallo, ik ben thuis!’ riep Kim, terwijl ze haar paraplu dicht deed.
‘Ik wist niet dat mijn boek hier moet liggen’, zei Joep al rommelend in de kast.

Dubbele punt

In het voorbeeld hierboven zien we trouwens de dubbele punt voor het eerst in een citaat terugkomen. De dubbele punt leidt meestal iets in (dit heb je ook in het artikel over interpunctie kunnen lezen), in dit geval het citaat.

Aanhalingstekens in een lange tekst

Wanneer je in een scriptie, artikel, verslag of verhaal een spreker langer dan een alinea aan het woord laat, dan is het fijn om toch natuurlijke rustpauzes in te lassen. Een nieuwe alinea last zo een rustmoment in. Ook geeft een alinea aan dat er wellicht een iets ander onderwerp wordt aangesneden. Maar hoe hou je dan het overzicht met de aanhalingstekens? Simpel: om aan te blijven geven dat dezelfde spreker nog steeds aan het woord is, start je de nieuwe alinea gewoon weer met een aanhalingsteken openen. Je sluit het citaat pas af met sluitende aanhalingstekens aan het einde van het citaat. Bijvoorbeeld:

“Deze hele week heb ik het over haaien gehad en mijn angst voor deze roofvissen. Maar, zelfs al ben ik altijd bang (geweest) voor haaien, wil dat niet zeggen dat ik vind dat ze uit de wereldzeeën moeten verdwijnen.
“Er zijn haaiensoorten die op de rode lijst staan van de IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) en dat betekent dus, dat deze dieren bedreigd worden in hun voortbestaan.
“Tijd dus om iets voor deze dieren te doen.”

Woorden aanhalen

Aanhalingstekens worden overigens ook gebruikt om slechts een woord of enkele woorden aan te halen. Bijvoorbeeld om een woord ironisch te laten overkomen (hij zegt dat hij “ziek” is) of om het extra te laten opvallen (in deze context betekent “aanhalen” dat we een woord citeren). Ook bij het gebruik van titels, thema’s en dergelijke mag je aanhalingstekens gebruiken. Je zou in deze gevallen ook voor cursief of vet kunnen kiezen.

Dialoog schrijven

Nu we alles weten over aanhalingstekens kun je aan de slag met het schrijven van dialogen. In de volgende aflevering van Schrijfcoachtips ga ik hier dieper op in. Heb je vragen over het gebruik van aanhalingstekens, het schrijven van een verhaal en dergelijke? Neem dan gerust contact met mij op via het contactformulier hier op de site. Als schrijfcoach zit ik voor je klaar om je te helpen alles uit je verhaal te halen.