Het Mauritshuis presenteert: Bewogen Beeld, op zoek naar Johan Maurits

Mag ik je even voorstellen: de meneer op dit portretschilderij heet Johan Maurits van Nassau-Siegen (niet te verwarren met Prins Maurits), liefhebber van kunst, architectuur en wetenschap. Geboren in 1604 te Dillenburg, Duitsland, overleden in 1679 in Berg und Tal, bij Kleef in Duitsland. In 1620 ging hij in militaire dienst van de Nederlandse Republiek waar hij het al snel tot kapitein schopte. Van 1636 tot 1644 woont hij als gouverneur-generaal in Nederlands-Brazilië, samen met wetenschappers en kunstenaars uit de Republiek. Veel mensen kennen Johan Maurits vooral als bouwer en naamgever van het Mauritshuis in Den Haag. Maar in Brazilië kennen ze een héél andere kant van deze man. Bij het grote publiek is die periode veel minder bekend. In de tentoonstelling Bewogen Beeld ligt de focus vooral op zijn tijd in Nederlands-Brazilië. Dit levert een bijzondere tentoonstelling op, waar ik vandaag alvast een kijkje mocht nemen. Ga er maar even voor zitten, want ik heb heel wat te vertellen! (foto’s: Berry de Nijs/Writing Berries – Portret van Johan Maurits door Jan de Baen)

Wie is toch die man…?

Het Mauritshuis is een begrip in Den Haag en ver erbuiten. Maar de naamgever van het huis en de oorspronkelijke bewoner is misschien iets minder bekend. Veel kennen hem dus als liefhebber van kunst, wetenschap en architectuur. Maar in Brazilië en in de omgeving van Ghana heeft de naam Johan Maurits geen fijne klank. In dienst van de WIC (West-Indische Compagnie) vestigde hij zich acht jaar lang als gouverneur-generaal in Nederlands-Brazilië waar hij de productie van de suikerplantages overzag. Op zich niets mis mee natuurlijk. Maar hij is ook de man die zich bemoeide met de handel in slaafgemaakte Afrikanen die hij naar Brazilië haalde om op diezelfde plantages aan het werk te gaan of om in de huishouding te werken. Tijdens de tijd dat Johan Maurits in de kolonie zat, liet hij het Mauritshuis bouwen. Dit werd bespottend ook het Maison du Sucre genoemd, oftewel het Suikerpaleis. De verschillende kanten van Johan Maurits roepen heden ten dage veel vragen op. Ook bij de huidige ‘bewoners’ van het Mauritshuis.

Tentoonstelling vormt de start van wetenschappelijk onderzoek

De tentoonstelling, waar ik zo nog meer over ga vertellen, vormt de start van een grootschalig wetenschappelijk onderzoek naar Johan Maurits, de WIC en de trans-Atlantische slavenhandel. Hierbij wordt de hulp ingeschakeld van wetenschappers, historici en kunsthistorici uit binnen- en buitenland, zodat er een duidelijk beeld van die tijd gevormd kan worden. Ook wil het Mauritshuis graag weten of het gebouw inderdaad is bekostigd met suikergeld of niet. De resultaten zullen hier zeker van gepubliceerd worden in de toekomst. Het grootschalig onderzoek zal de komende jaren plaatsvinden.

Het begon met een buste…

De tentoonstelling opent met een buste van Johan Maurtis. Dit is een moderne replica naar het werk van Bartholomeus Eggers. Achter hem zie je een wand vol replica’s waarop verschillende berichten, tweets bijvoorbeeld, worden geprojecteerd. Hoewel de er aan de tentoonstelling op zich al vijf jaar wordt gewerkt, heeft dit beeld wel een prominente rol gespeeld in de ontwikkeling ervan. De buste werd namelijk in 2017 verplaatst vanuit de foyer naar het depot om zo plaats te maken voor iets nieuws. Hier werd op allerlei manieren aandacht aa nbesteed waarbij een publiek debat rondom Johan Maurits op gang kwam. Omdat het museum de kritiek niet schuwt, opent dit beeld de tentoonstelling met berichten uit social medialand.

Bijzondere tentoonstelling met verschillende perspectieven

Bewogen Beeld zet een breder perspectief neer rondom de naamgever van het museum en daarom worden de 11 kunstwerken en 1 brief begeleid door verhalen van diverse experts uit binnen- en buitenland. Maar liefst 46 auteurs werkten mee aan de begeleidende teksten. Zo kun je lezen over een schilderij vanuit kunsthistorisch perspectief, maar ook uit een sociaal maatschappelijk, historisch of zelfs kritisch perspectief. Dit bied je als bezoeker een heel unieke kijk op de schilderijen, de brief, het Suikerpaleis en een terracotta standbeeldje die direct een relatie hebben met Johan Maurits. Ontdek bijvoorbeeld de Studie van twee Braziliaanse schildpadden door (waarschijnlijk) Albert Eckhout (boven) of het Gezicht op het eiland Itamaracá in Brazilië door Frans Post (onder links). Of het Meisje bij de Kinderstoel van Govert Flinck dat brokjes suiker op de stoel heeft liggen en sieraden draagt van Ghanees goud (onder rechts). Neem echt de tijd om de verschillende verhalen bij de werken te lezen. Het geeft een extra verdieping op de werken die je ziet.

Videopresentatie ter verdieping op de geschiedenis

Wat deze tentoonstelling misschien nog extra kracht bijzet (en het extra bijzonder maakt) is dat het meer over de geschiedenis gaat dan per se over de kunstwerken. Deze illustreren het verhaal vooral. Om de geschiedenis en levensloop van Johan Maurtis nog meer te verdiepen wordt er een videopresentatie geprojecteerd op de wanden áchter de schilderijen. Ik raad je aan om daar echt voor te gaan staan of zitten, bekijk de beelden en lees de teksten. Laat het even bezinken en bekijk dan de schilderijen nog een keer. Zo kom je echt in het tijdsbeeld terecht. Bovendien zijn er nog meer kunstwerken en tekeningen te zien in de voorbijschuivende dia’s die kunstenaars en wetenschappers maakten in de Nederlands-Braziliaanse kolonie. Tekeningen van dieren bijvoorbeeld en van echte mensen die toen leefden in Brazilië, zoals de inheemse stammen, maar ook de tot slaafgemaakte Afrikaanse mannen, vrouwen en kinderen. Op de foto zie je zo een dia uit de presentatie.

Zeer bijzondere tentoonstelling

De tentoonstelling Bewogen Beeld, op zoek naar Johan Maurits, biedt de bezoeker stof tot nadenken, zonder per se een stempel op het verleden te drukken. Dankzij de verschillende perspectieven heb je alle ruimte om je eigen mening over de geschiedenis te vormen. En dit is voor het Mauritshuis dus nog maar het begin. Ik vond de tentoonstelling erg mooi om te zien en vooral te ervaren. De combinatie tussen videopresentatie, de verschillende verhalen, de geschiedenis, de kunstwerken en de sfeer die ze samen uitstralen is heel bijzonder en werkt enorm goed. Ik kan eigenlijk alleen maar zeggen: ‘Ga het zelf ervaren’; de tentoonstelling gaat open aanstaande donderdag 4 april en is dan tot en met 7 juli in de tentoonstellingszaal van het Mauritshuis te bewonderen. Voor entreeprijzen, openingstijden en tickets kijk je op Mauritshuis.nl.
(foto: detail van het Afrikaanse jongetje op het schilderij van Jan Mijtens genaamd Portret van Maria van Oranje met Hendrik van Nassau-Zuylestein en een bediende uit 1665)