Dierenparken in de Tweede Wereldoorlog

Nederland kent veel verschillende dierenparken. Sommigen zijn nog jong, zoals WILDLANDS en GaiaZOO. Anderen zijn in de tijd van de wederopbouw ontstaan, waaronder DierenPark Amersfoort en later Safaripark Beekse Bergen. Maar er zijn ook parken met een geschiedenis die veel verder gaat dan dat. Deze parken Artis in Amsterdam, Diergaarde Blijdorp in Rotterdam, Ouwehands Dierenpark in Rhenen en Burgers’ Zoo in Arnhem hebben de Tweede Wereldoorlog van heel dichtbij meegemaakt. In deze week van herdenken en bevrijden, mogen deze verhalen, hoewel diep triest, niet ontbreken. (foto: Berry de Nijs/Writing Berries)

Onderduiken in Artis

Artis ligt in Amsterdam en Amsterdam is een stad waar ook voor Joodse mensen woonden ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de oorlog was de Amsterdamse dierentuin de enige die openbleef. Creatief moest men hier wel voor zijn, want voedsel en andere benodigdheden waren heel schaars. Armand Sunier, toenmalig directeur, sloeg bij het uitbreken van de oorlog enorm veel vlees voor de roofdieren in en bewaarde deze in een enorm grote vriescel. Ook sloeg hij benzine in, welke hij verstopte in het park, zodat alles op benzinemotors kon blijven draaien. Maar het park deed nog meer. In 1941 werd de wijk waar Artis in ligt bestempeld als Joodsche Wijk, omdat meer dan vijftig procent van de inwoners van Joodse afkomst was. Dat betekende ook dat Joodse mensen niet meer naar Artis mochten. Toch verbleven er enkele honderden mensen van Joodse afkomst in het park, evenals verzetslieden en jonge mannen die geen gehoor wilde geven aan een oproep voor dwangarbeid. Deze onderduikers woonden in en onder dierverblijven, op hooizolders en in de holle apenrots en bokkenrots. Op deze wijze heeft Artis heel veel mensenlevens gered. De Duitsers kwamen geregeld op bezoek in het park, wellicht hadden ze een vermoeden van de onderduikers, maar ze zijn nooit gevonden. Artis houdt vaak speciale rondleidingen door het park rondom Dodenherdenking. Kijk voor meer informatie op de Parkagenda van Artis.nl.

Bombardementen op Diergaarde Blijdorp

Rotterdam is het meest zwaar getroffen door bombardementen, dat weten we allemaal. Diergaarde Blijdorp lag in de eerste oorlogsdagen van mei 1940 nog middenin Rotterdam. Het dierenpark kwam hier niet ongeschonden uit. De beschietingen en bombardementen maakten veel verblijven kapot waardoor de dieren overleden of zwaar gewond achterbleven. Verzorgers besloten de dieren zelf uit hun lijden te verlossen. Uit het brandende puin werden een olifant en een aantal apen gered. De apen werden gewoon op de fiets naar een in veiligheid gebracht naar een café. De Diergaarde lag aan de Kruislaan en men was al bezig om de parkbewoners naar de huidige, nieuwe locatie te verhuizen. Dit werd versneld gedaan, want de dieren moesten zoveel mogelijk worden gered. Olifant Rimba wandelde aan een auto zelf naar de nieuwe locatie. Door deze verhuizing konden er nog genoeg dieren gered worden. Tijdens de oorlog voerde het park een succesvol fokprogramma uit. Na de bevrijding had het park meer dieren dan daarvoor. Na de oorlog hielp het park andere dierenparken met behulp van hun dieren weer te bevolken, zowel in Nederland als in Europa. Wil je meer weten hierover? Ga dan ook zeker naar DiergaardeBlijdorp.nl.

Ouwehands Dierenpark: middenin de Grebbelinie

Ouwehands Dierenpark in Rhenen is een van de parken die zwaar is getroffen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het park ligt op de Grebbeberg en wie daar wel eens de oorlogsmonumenten heeft bezocht, weet dat het een militair strategisch gebied is. Er is heel veel gevochten op de Grebbeberg. En het park lag er middenin. De Nederlandse legerleiding eiste het park om de roofdieren dood te schieten, omdat bij een bombardement losgeslagen tijgers, leeuwen en dergelijke een groot gevaar kunnen vormen. Cor Ouwehand, toen directeur, heeft dit zelf gedaan, omdat hij wilde dat zijn dieren dan snel zouden sterven. Bij de inval van de Duitsers in mei 1940 zijn de verzorgers gedwongen om het park te verlaten. De ravage die ze na het bombardement terugvinden, is niet te overzien. Veel dieren hebben het niet overleefd. De verzorgers beginnen aan een wederopbouw, maar aan het einde van de oorlog laaien de gevechten rond de Grebbelinie weer hoog op. De verzorgers laden een kar vol met de dieren die ze nog hebben en nemen zoveel mogelijk dieren loslopend mee. De olifanten en het nijlpaard die noodgedwongen achterblijven, laten ze vrij in het park met voldoende voedsel in de hoop dat dit goed zal gaan. Ze vertrekken richting Veenendaal met waterbuffels, lama’s en kamelen. Ze komen uiteindelijk aan in een sigarenfabriek waar ze tot het einde van de oorlog blijven. Helaas hebben de olifanten en het nijlpaard de oorlog niet overleefd. Het park heeft veel moeite om overeind te krabbelen met de dieren die ze nog hebben, wat gelukkig is gelukt. Op de website Ouwehand.nl lees je er meer over.

Burgers’ Zoo in Arnhems oorlogsgebied

Een ander zwaar getroffen dierenpark is Burgers’ Zoo, toen heette het nog Burgers’ Dierenpark Arnhem. De aangelegde voedselvoorraden voor de dieren werden door de Duitsers aldaar geplunderd en zij hebben tot twee keer toe de verzorgers van het park gedwongen om dieren voor een feestmaal af te staan. Ook wilden zij het park als persoonlijk jachtterrein gebruiken. Bij de slag om Arnhem velen meerdere granaten in het park waarbij twee dierverzorgers en verschillende dieren omkwamen. Om de rest te kunnen voeden, haalden de medewerkers vlees van kadavers van vee aan de Rijn op. Dit was zeker niet zonder levensgevaar. Onder leiding van Reinier en Lucie van Hooff (de dochter en schoonzoon van Johan Burgers) hebben zij er alles aangedaan om hun dieren zo veilig mogelijk te houden. Reinier heeft er zelfs voor gezorgd dat de Duitsers zijn dieren niet meenamen naar Hagenbeck Zoo aan het einde van de oorlog. Na de bevrijding lag een groot deel van het park in puin en moest er weer begonnen worden aan de wederopbouw. De hele geschiedenis van het park staat overigens ook beschreven op BurgersZoo.nl.

Herdenken

Mocht je deze meivakantie (of wanneer dan ook) besluiten om een van deze parken te bezoeken, sta dan even stil bij het leed wat daar geschiedde en bij de helden die mensen en dieren hebben proberen te redden uit de handen van de bezetter.
Meer lezen over dierentuinen in oorlogstijd? Kijk op IsGeschiedenis.nl en NatuurWetenschapenTechniek.nl en natuurlijk op de hierboven genoemde websites.