Het jaar van Johannes Vermeer

2023 is uitgeroepen als Kunstjaar voor de Delftse en tevens Hollandse meester Johannes Vermeer. Bekend van het Meisje met de Parel, het Melkmeisje en uiteraard het Straatje is deze kunstenaar een van de grootste uit de zeventiende eeuw. Als je meer wil weten over Johannes Vermeer, dan moet je eigenlijk een stadswandeling maken in Delft of naar Museum Prinsenhof gaan. In het Mauritshuis hangt al sinds jaar en dag het Meisje met de Parel en het Zicht op Delft. En in het Rijksmuseum maakt het Melkmeisje haar opwachting. Dit jaar zullen al deze topstukken (en meer) in het Rijksmuseum te zien zijn. Dat is best bijzonder. Maar Johannes Vermeer is dan ook een bijzonder kunstschilder. (foto’s: Berry de Nijs/Writing Berries)

Delftse Meester

Johannes Vermeer werd op 31 oktober 1632 gedoopt in Delft (zijn geboortedag is niet bekend) en stierf daar ook op 15 december 1675 op 43 jarige leeftijd. Hij had voor zijn werk vooral oog voor de alledaagse momentjes. Het werk aan de kade, een vrouw die de was doet, een vrouw die in een stille kamer een brief leest… Het zijn stuk voor stuk ingetogen, wat serene taferelen. Hij schilderde het allerliefst van deze alledaagse tafereeltjes, waardoor we dus ook een soort inkijkje krijgen in de levens van deze mensen. Zijn specialiteit? Aan dit alledaagse toch iets mysterieus toe te voegen door middel van zijn bijzondere kleurgebruik en het werken met een verbijsterend licht. Hij werkte het liefst met dure pigmenten om zijn verf mee te maken, waarbij ultramarijn en loodtingeel zijn meest favoriet waren. En die zie je dan ook terug in twee iconische stukken: Het meisje met de parel en Het Melkmeisje.

Bescheiden oeuvre

Vermeer heeft een niet zo heel groot oeuvre, althans niet waarvan men op de hoogte is. Daarnaast is het nog niet zo heel duidelijk waar Vermeer zijn talent vandaan heeft (al was zijn vader naast herbergier ook kunsthandelaar) en bij wie hij een opleiding heeft genoten. Kunstliefhebbers denken dat zijn vroege werk beïnvloed is door het werk van de Utrechtse tak van de Caravaggisten. Hierdoor worden er nog wel wat namen genoemd die hem wellicht (ook door andere omstandigheden in zijn leven) beïnvloed kunnen hebben of hem hebben geleerd te schilderen. Abraham Bloemaert bijvoorbeeld, maar ook Hendrick ter Bruggen en Leonard Bramer. Toch is de stijl van Vermeer heel anders dan van deze kunstschilders. Vermeer schilderde het liefst en handelde daarnaast in kunst. Heel snel werkte hij niet, vandaar waarschijnlijk dat bescheiden oeuvre, maar wel heel precies. En dat zie je zeker terug in zijn werk. Hij maakte tijdens zijn leven zo’n 40 tot 50 werken. Hij was wel afhankelijk van de verkoop van schilderijen en in het Rampjaar (1672) stortte de kunstmarkt door de oorlog volledig in. Dit maakte hem depressief en een paar dagen voor zijn dood stortte hij compleet in. Hij liet hierbij een vrouw en 11 kinderen achter.

Geen rijk man

Hoewel de begrafenis er een was voor een rijk man, had Johannes Vermeer niet zo heel veel bezittingen. Uit de inboedel blijkt dat er veel wiegjes en kinderbedjes in het huis aanwezig waren, evenals schilderbenodigdheden en een aantal schilderijen. Rijk was hij zeker niet, zijn schoonfamilie wel en het is heel waarschijnlijk dat zijn schoonmoeder zijn uitvaart heeft bekostigd. Wat we weten van Vermeer komt voort uit notariële akten en justitieboeken. Deze werden door de Amerikaanse econoom John Michael Montias ontcijfert om zo een beeld van de kunstenaar en zijn leven te krijgen. In deze boeken kun je bijvoorbeeld vinden wanneer hij getrouwd was, de geboortedata van zijn kinderen en natuurlijk de verkoop van schilderijen. Het lijkt erop dat Vermeer vooral in opdracht werkte en dat er van de 40 tot 50 schilderijen een aantal zijn verdwenen. Veel van zijn werk werd gekocht, zo blijkt uit de boeken, door de Delftse verzamelaar Pieter van Ruijven. De schoonzoon van Pieter liet na zijn dood in 1695 maar liefst 21 werken van Vermeer na. Men denkt dat er nu nog 34 tot 37 werken van Vermeer bestaan.

Vermeer in de spotlight

Dat Vermeer een bijzonder oeuvre na heeft gelaten wat wereldwijd geliefd is, blijkt er maar weer uit dat zijn werk naast Nederland ook te vinden is in musea van het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Frankrijk, Oostenrijk, Duitsland en de Verenigde Staten. Zijn werk is in Nederland vooral te vinden in het Rijksmuseum en het Mauritshuis. In Delft schijnen geen Vermeers meer te hangen. Al vind je zijn nalatenschap wel in zijn oude woonplaats in het straatbeeld terug. Deze maand vind je de eerste en grootste overzichtstentoonstelling van het werk van Johannes Vermeer in het Rijksmuseum in Amsterdam. Hiervoor zijn verschillende schilderijen in bruikleen naar de hoofdstad gekomen. Deze tentoonstelling start 10 februari aanstaande. Ook wordt er op andere plekken aandacht aan deze Meester besteedt, zoals in Delft in Museum Prinsenhof en in het Mauritshuis te Den Haag.