Melk, de witte motor – maar niet voor iedereen

Melk is vanaf de geboorte van ieder zoogdier een zeer belangrijker voedingsbron. Moedermelk bevat namelijk alle voedingsstoffen die een baby nodig heeft om te kunnen groeien en ontwikkelen. Per zoogdier kan de periode van lactatie verschillen, maar één ding is zeker: zodra de baby groot genoeg is om het eigen vaste voedsel te vinden, vangen of te eten, dan houdt het melkdrinken heel snel op. Alhoewel… mensen zijn zo’n beetje de enige zoogdieren die na de periode van borstvoeding melk blijven drinken. Om de simpele reden dat melk een belangrijke bron is van calcium.


Zuivel van de koe
Mensen drinken voornamelijk het melk van de koe, vooral in Westerse landen en met name in Nederland. Om een koe te kunnen melken moet het wel eerst een kalfje hebben gehad. Maar aangezien er ieder jaar wel kalfjes worden geboren vormt dit vaak geen probleem. Na het melken – dit gebeurt nog zelden met de hand – wordt de melk afgeroomd om het meeste vet van de rauwe melk te halen. Om het dan te kunnen drinken – of om het te verwerken naar kaas, yoghurt of kwark – wordt de melk gepasteuriseerd.

Lactose
Een liter melk bevat ongeveer 40 gram suiker. Dit is uiteraard geen gewone suiker – hoe zou namelijk de suiker in de melk terecht zijn gekomen – maar lactose. Dit wordt in het lichaam afgebroken en omgezet in twee verschillende soorten suikers: glucose en galactose. Wanneer je lactose-intolerant bent, dan kan je lichaam de galactose niet goed verwerken. Hierdoor ontstaan darmklachten, zoals prikkelbaar darmsyndroom (PDS), krampen of winderigheid. Wanneer je lactose intolerant bent is het vaak wel mogelijk om kaas te eten, omdat de gehaltes galactose hierin vele malen minder zijn.

Iedereen wordt lactose-intolerant
Het klinkt misschien vreemd, maar eigenlijk worden alle zoogdieren met de tijd lactose intolerant. Dat zit namelijk zo: baby’s (zowel dieren als mensen) maken een enzym aan in de darmen die de afbraak van lactose bevordert. Zolang een zoogdier zoogt zal dit enzym aanwezig zijn. Echter na de periode van lactatie verdwijnt dit enzym geleidelijk uit het lichaam, waardoor de lactose-intolerantie ontstaat. Dit geldt zowel voor dieren als voor mensen. Echter, zolang je melk blijft drinken, blijft dit enzym ook actief en zal je lactosetolerant blijven.

Koemelkallergie
Lactose-intolerantie is vervelend, maar verder vrij onschuldig. Een koemelkallergie daarentegen kan veel vervelender zijn. Bij deze allergie valt je lichaam de eiwitten uit de koemelk aan en daardoor kan er – net zoals bij andere allergieën waarbij het afweersysteem een beetje in de war is – uitslag ontstaan, maar ook ernstige klachten, waaronder anafylactische shock. Koemelkallergie is een van de meest voorkomende allergieën bij baby’s en kleine kinderen. Lastig als je een flesje wilt maken voor je kleintje of een papje wilt klaarmaken.

Goedgekeurd alternatief: geitenmelk
Wist je dat er wereldwijd meer geitenmelk wordt gedronken dan koemelk? Dat heeft onder meer te maken met het feit dat er meer geiten rondwandelen in bijvoorbeeld de bergen, Azië en het Midden-Oosten dan koeien. Geitenmelk is veel witter dan koemelk, bevat meer vitamine A en D, maar dan wel weer minder foliumzuur. Maar geitenmelk is wel lichter verteerbaar, door de andere samenstelling van eiwitten. Het is daarom ideaal om te gebruiken voor het bereiden babyvoeding, vooral als de kleine allergisch is voor koemelk. Het is ook zeer geschikt voor mensen met een spijsverteringsstoornis. Ook wanneer je lactose-intolerant bent zou je wel producten van geitenmelk kunnen eten en drinken, zonder hier direct last van te krijgen. Uit grootschalig onderzoek is gebleken dat het drinken van geitenmelk of het eten van geitenyoghurt, -kwark en -kaas een gunstige uitwerking kan hebben bij eczeem, acne, migraine, darm- en gewrichtsklachten.

Schaap met witte voetjes
Wie kent het kinderliedje nog? In Slaap kindje, slaap wordt er gezongen over het schaap met witte voetjes, die zijn (of haar) melk zo zoetjes bij mama schaap drinkt. Schapenmelk is een zeer dure melksoort, waardoor het minder massaal geconsumeerd wordt. Echter wordt het wel veel gebruikt om kaas van te maken. Zo kun je bijvoorbeeld op Texel harde schapenkaas kopen (zoals Goudse kaas, maar dan van schapenmelk) en kent iedereen wel de bekende feta. Deze laatste kaassoort wordt ook wel van geitenmelk gemaakt, maar dat staat altijd op de verpakking vermeld. Of schapenmelk net als geitenmelk kan worden ingezet als alternatief van koemelk bij een koemelkallergie is nog niet voldoende onderzocht en worden dus geen uitspraken over gedaan. Het is wel – net als geitenmelk – lichter verteerbaar dan koemelk.

Bron van calcium
Hebben we eigenlijk melk nodig om gezond te kunnen leven? Volgens het Voedingscentrum is zuivel nodig, omdat het een grote bron van calcium is – mits je er ook magnesium en vitamine D in aanwezig zijn om de calciumopname te bevorderen. Gelukkig zijn er alternatieven voor als je lichaam de koemelk niet goed tolereert. Veganisten doen er verstandig aan om een veganistisch voedingssupplement te gebruiken om het lichaam voor eventuele tekorten aan (onder andere) calcium, magnesium en vitamine D te behoeden.