Mauritshuis presenteert: Huis in de Storm – Museum in oorlogstijd

Denk je eens in; het is 1942 en je bent 11 jaar oud. Je trekt met je vader, moeder en zusje in het Mauritshuis, omdat je vader op die manier het museum kan managen en ervoor kan zorgen dat, zoals alle andere gebouwen op Het Plein in Den Haag, er geen garnizoen of Duitse officier intrekt. Het museum is redelijk leeg, op jullie na dan en waarschijnlijk wat onderduikers op zolder. Lege lijsten hangen in de zalen. De meeste bedrijvigheid komt van je vaders kantoor, waar verzetskrant Trouw overgetypt wordt die jij straks stiekem mag rondbrengen. Dat klinkt als een spannende jeugdroman, nietwaar. Voor Menno de Groot en zijn familie was het ten tijde van de Tweede Wereldoorlog werkelijk. Zijn verhaal en het verhaal van het museum zelf, wordt vertelt in de tentoonstelling Huis in de Storm – Museum in oorlogstijd. (foto’s: Berry de Nijs/Writing Berries)

Keuzes maken in oorlogstijd

De tentoonstelling in het Mauritshuis vertelt kort en krachtig wat het inhoudt om keuzes te moeten maken in een tijd van dreiging. Het laat onder meer de ontwikkelingen zien die zich in rap tempo al voor het uitbreken van de oorlog in Nederland opvolgden in Den Haag. Hoe gebouwen waar je nu nog dagelijks langsloopt, eind jaren 30 van de vorige eeuw ingenomen werden door Duitse bezetters. Hoe de directeur Wilhelm Martin de oorlog zag aankomen en een kunstbunker bouwde onder het Mauritshuis met de mooie tekst ’t is droevig dat de oorlog vergt dat men ’s lands kunst voor ’t oog verbergt erboven (iets wat ook onderdeel uitmaakt van de tentoonstelling). En hoe de schilderijen gemerkt werden op prioriteit van veilig stellen. Het gaat over het maken van keuzes in tentoonstellingen ten tijde van de oorlog, opgedragen door de bezetter. En over Menno die dit allemaal meemaakte, omdat hij in het Mauritshuis woonde.

Bijzonder logboek

Tijdens een opruiming in het Mauritshuis werd een bijzonder schrift gevonden. Dit schrift bleek een logboek te zijn van Mense de Groot, de administrateur van het Mauritshuis. Hij hield hierin nauwgezet alle feiten bij van die tijd vanaf 1930 en dat levert een immens interessant inkijkje in het leven van deze mensen en natuurlijk het museum zelf. Dit logboek vormde een belangrijke spil voor het onderzoek dat vooraf ging aan een boek over het museum in oorlogstijd, wat weer is gestart in het kader van 80 jaar Bevrijding, wat we dit jaar vieren. Dit onderzoek begon al zo’n vijf jaar geleden en gaandeweg ‘bemoeide’ de buitenwereld zich ermee. Er kwam corona, gendervraagstukken rezen op, discussies over klimaat werden heviger en er brak weer oorlog uit in Europa. Hierdoor ontstonden er ineens allerlei parallellen tussen toen en nu. Als museum kun je je namelijk afvragen hoe zou directeur Wilhelm Martin deze dilemma’s hebben aangevaren. Welke keuzes maakte hij, welke keuzes moeten er nu gemaakt worden. Dit geeft een bijzondere extra lading aan de toch al bijzondere tentoonstelling.

Menno in het Mauritshuis

Menno heeft een aantal jaren met zijn familie in het museum gewoond om zo inname te voorkomen. Ook ging het museum daarom geregeld even open, tussen de vele sluitingen door, en organiseerde zijn moeder concerten en muziekavonden. Menno viste geregeld in de Hofvijver naar vis vanaf zijn balkonnetje, stapte in zijn roeibootje om op het eilandje eendeneieren te verzamelen en hield hij konijnen op datzelfde balkonnetje. Hij sjouwde met stoelen naar het concertzaaltje en bracht dus verzetskrantjes rond onder zijn trui. Opgroeien in oorlog is iets wat je je nu als kind wellicht niet kan voorstellen. Om dit meer tastbaar te maken heeft het museum een mooi educatief programma voor kinderen en scholen gemaakt, wat ook draait om een logboekje. In dit werkboekje worden vragen gesteld en dilemma’s voor gelegd. Kinderen kunnen het gebruiken op school, in de les, thuis en in Den Haag zelf. Want de geschiedenis reikt verder dan de muren van het Mauritshuis. In het boekje neemt Menno ze mee en in de tentoonstelling wordt door middel van pictogrammetjes ook bijbehorende opdrachten aangewezen. Ook ‘vertelt’ Menno van 11 over zijn leven in het Mauritshuis aan het begin van de tentoonstelling in de speciale kluis waar je verschillende verhalen kan ontdekken.

Menno vertelt meer

Wanneer je langs de schilderijen, de geschiedenis en overzichten van de tentoonstellingen in oorlogstijd wandelt, kom je aan het einde van de zaal bij een groot televisiescherm. Ga daar even zitten en luister naar Menno, nu 93 jaar. In een schitterende video vertelt hij aan zijn kleindochter Kella over zijn leven in het Mauritshuis. In de jaren 50 verhuisde Menno en zijn familie naar Canada, de verhalen over het museum namen ze mee om nu weer met zoveel mogelijk mensen te delen.

Boeken voor kinderen en volwassenen

Het onderzoek is uitgebracht als een boek en een tentoonstelling. Het boek Huis in de storm is een waar eerbetoon aan al die mensen die ervoor gezorgd hebben om de collectie veilig te houden. Het geeft de feiten van die tijd weer en geeft de bezoeker de ruimte om zelf tot conclusies te komen. Welke schilderijen had jij bijvoorbeeld als ‘belangrijk om te redden’ gemerkt en had je propaganda tentoonstellingen toegelaten? Omdat de tentoonstelling ook kinderen aanspreekt, is er een kinderboek verschenen die aansluit op de tentoonstelling. Het heet ‘De nacht van de gestolen schilderijen – Missie Mauritshuis’ en is geschreven door kunsthistorica en directeur van het Mauritshuis Martine Gosselink. Een spannend boek waar kunst en geschiedenis samenkomen.

Bijzondere tentoonstelling

Het Mauritshuis stelt geregeld bijzondere tentoonstellingen samen en deze hoort daar zeker bij. Het laat heel goed zien hoe het museum omsingeld was en wat er gaande was in de stad, samen met verschillende items uit tentoonstellingen en meer. Heel bijzonder: het logboek van Mense de Groot ligt tentoongesteld, zodat je zelf ook een stukje kan lezen. Overigens biedt de tentoonstelling veel leesvoer, waaronder een ruimte wat fungeert als een soort logboek met allerlei historische feiten over de oorlog en het museum in die tijd. Dit geeft perspectief wat je mee kan nemen in de rest van de tentoonstelling.

Praktische informatie

De tentoonstelling Huis in de storm – Museum in oorlogstijd is te zien van 13 februari tot en met 29 juni 2025. Rondom de tentoonstelling worden verschillende activiteiten, rondleidingen en lezingen georganiseerd voor volwassenen, kinderen en het hele gezin. Zoals de lezing ‘Rembrandt als Germaanse held’, ‘Verhaal op zaal’ waarbij de sporen van de oorlog in de rest van de zalen naar voren wordt gebracht en ‘Maak je eigen vrijheidstas’. Voor meer informatie en speciale activiteiten kijk je op Mauritshuis.nl.