Uitgelicht Elfstedentocht

Als de winter is aangebroken en het kwik in de thermometer begint te flirten met het vriespunt, dan gaat?’, wordt veelvuldig gesteld aan kenners, weermannen en -vrouwen en natuurlijk de leden van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden. IJsmeesters houden de wateren in de gaten en wanneer de Vadertje vorst dan daadwerkelijk de Friese wateren in zijn greep houdt, gaan gemalen dicht en stopt de scheepvaart. Alles om de Tocht der Tochten te kunnen laten plaatsvinden. Nu de vorst ook weer flirt met waterpartijen en de rijp zo mooi op de bomen staat, gaat het ook een beetje kriebelen. Zou het doorgaan? Deze spanning is terecht als je weet dat de tocht in de meer dan 100 jaar dat hij bestaat slechts 15 keer gereden is. (foto’s: Berry de Nijs/Writing Berries)

Sinds 1909

De eerste Elfstedentocht werd officieel gereden in 1909. Echter werd de tocht in de winter van 1890 en 1891 al gereden. Deze zeer koude winter bood ruimte voor een schaatstocht door de provincie. Een van die deelnemers, Willem ‘Pim’ Mulier, vond het zo fantastisch dat hij het initiatief nam om deze tocht officieel te gaan organiseren. In 1909 was het zover en schreef de Friesche IJsbond de eerste Elfstedenwedstrijd uit. Men wilde het daar eigenlijk ook bij laten, maar gelukkig wist mr. M.E. Hepkema hier een spreekwoordelijk stokje voor te steken. Deze jurist uit Leeuwarden zorgde ervoor dat er een aparte organisatie werd opgericht, speciaal voor deze tocht. Op 15 januari richtte hij met andere enthousiaste Friezen, de Vereniging De Friesche Elf Steden op.

Schaatstocht door Friesland

De Elfstedentocht is een schaatstocht, met een beetje klunen (lopen over tapijt op je schaatsen van het ene stukje bevroren water naar het andere), van bijna 200 kilometer langs, zoals de naam al aangeeft, 11 Friese steden. Het gaat hier om plaatsen die ooit stadsrechten hebben gekregen. Drachten en Heerenveen zijn wel grote gemeentes in Friesland, maar hebben deze rechten nooit gehad en daarom worden beide steden niet aangedaan tijdens deze lange tocht. De steden worden echt aangedaan tijdens de tocht en je moet zelfs stempels halen en knipjes bij diverse stempelposten om bij de finish te kunnen bewijzen dat je de hele tocht hebt afgelegd. De route kan nog wel eens verschillen, naargelang er natuurlijk voldoende ijs ligt op sloten en dergelijke. 5 maal (de eerste 4 en de 7de) reed men de route tegen de klok in, alle andere keren met de klok mee.

De route

De meest bekende en meest gereden route start in Leeuwarden. Vaak in de 11stedenhal waar de deelnemers eerst lopend naar het ijs gaan. Vervolgens gaat men naar Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker, Dokkum en dan weer terug naar Leeuwarden voor de finish op de Bonkevaart. Dokkum ligt eigenlijk buiten het rondje en vormt een keerpunt in de tocht om vervolgens terug te kunnen keren naar Leeuwarden.

Het kruisje

Heb je alle steden gehad, stempels en knipjes (ook op geheime locaties) verzameld en je haalt voor middernacht de eindstreep? Dan krijg je een medaille; het Elfstedenkruisje. Dit kruisje is ontworpen door Pim Mulier, de grondlegger van de Elfstedentocht. En het is een medaille waar men hard voor strijdt, zowel door de wedstrijddeelnemers als de deelnemers van de toertocht. Om zoveel deelnemers op het ijs te kunnen laten werken 22 rayonhoofden hard aan de veiligheid van het ijs. En er vindt jaarlijks een loting plaats. Je kan je altijd inschrijven voor de Tocht der Tochten, want deze loting vindt ook plaats als er nog geen zekerheid is van het rijden van de tocht.

Grootse winnaars

Van de 15 gereden tochten heb ik er 3 meegemaakt. De twee in 1985 en 1986 waarbij Evert van Benthem triomfantelijk over de streep kwam. En van 1997 die ik samen met mijn moeder keek en er interview/verslag overmaakte als opdracht voor Communicatie. Die tocht heb ik echt het meest bewust meegekregen en zal ik ook zeker niet meer vergeten. De winnaars hebben niet alleen bijna 200 kilometer geschaatst, zij deden dit ook nog in wedstrijdverband, waardoor er op de Bonkevaart soms nog een sprintje uit wordt geperst. Dat is best bijzonder. Maar iedere deelnemer die met de ijspegels aan de neus of door de bivakmuts heen, totaal verkleumd en vol spierpijn aankomt is een winnaar. Ga er maar aanstaan om in de vrieskou, vechtend tegen jezelf en de elementen, aangemoedigd door familie, vrienden, liefhebbers en dweilorkesten, bijna 200 kilometer al schaatsend af te leggen! Dat is een ware heldenprestatie.

It giet oan!

Friese woorden die iedere schaatsliefhebber en fan van de Elfstedentocht graag wil horen zijn ‘It giet oan!’ Dat betekent: Het gaat door! Wanneer deze magische woorden worden uitgesproken, gaat de Tocht der Tochten van start. Omdat er ieder jaar wordt voorbereid op een mogelijke tocht, is het ook makkelijk te organiseren. Helaas weet je van tevoren nooit of deze woorden uitgesproken gaan worden. De laatste keer dat we er dichtbij waren, was in 2012. Echter is het heel belangrijk dat het een volle week flink gevroren moet hebben en het ijs in de Friese wateren flink dik moet zijn om de tocht te kunnen rijden. Men wil immers niet dat er duizenden deelnemers tegelijk letterlijk door het ijs zakken. We kunnen alleen maar hopen dat deze tocht weer eens gereden kan worden.

Er valt nog heel veel meer te vertellen over de Elfstedentocht. Wil jij meer weten of op de hoogte blijven? Check dan de website van de Vereniging: Elfstedentocht.frl.